Ömer Üzen; Bilişsel Gelişim Nedir?, Bilişsel Gelişim Kuramları ve Özellikleri Nelerdir?

 Bir çok haber platformlarında da bu habere benzer yapıdaki çalışmaları, makaleleri ve haber içerikleri bulunmaktadır. Bilişsel Gelişim Nedir? Bilişsel gelişim, insanların doğumundan başlayarak ölümüne kadar çevresini algılaması, anlaması ve yorumlaması kapsamında yaşanılan zihinsel aktivitelere denir. Bilişsel Gelişimin İnsan Üzerine Kazanımları Nelerdir? Algılama, Düşünme, Okuma ve Yazma, Dil öğrenme ve dil gelişimi, Konuşma, Hafıza ve hatırlama gibi becerileri kazanma şansına erişmiş oluruz. Bu beceriler, bireyin dünyaya/çevresine etkili bir şekilde uyum sağlamasını sağlar. Bilişsel Gelişim Süreci Neleri İfade Eder ve Neleri Kapsar? Bilişsel gelişim süreci, insanların yaşlarına, deneyimlerine ve genetik faktörlerine bağlı olarak farklılık göstererek beceri, öğrenme ve anlayışları üzerine gelişmeyi ifade eder. İnsanların tüm elde ettiği ya da kazandığı becerileri kapsar. Bilişsel Gelişim Kuramları ve Özellikleri Nelerdir? Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı Bruner’in Bilişsel Gelişim Kuramı Vygotsky’nin Sosyokültürel Bilişsel Gelişim Kuramı A) Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı Piaget çocuğun nasıl kısa sürede geliştiği üzerine çalışmalar yapmış ve bilişsel gelişimin kökenini genetik kökene bağlamıştır. 1. Temel Kavramlar Olgunlaşma, bilişsel gelişimin temelidir. Birey bir beceriyi elde etmek için belli bir olgunluk seviyesine gelmelidir. Bu kavram çevre etkisinden bağımsız yalnızca genetikle alakalı bir kavramdır.  Zekâ, canlının çevreye uyum sağlama sürecidir. Piaget’e zekâ testlerine karşı çıkar, zekânın testle ölçülemeyeceğini söyler. Zekâ yalnızca gözlemle anlaşabilmektedir. Şema (bilişsel yapı), yeni gelecek bilgilerin içerisine konacağı boş çerçevelerdir. İnsanlar şemalarla anlar, tanır, bilir ve çözer. Bir başka ifadeyle insanlar her türlü eylemi şemalar yoluyla gerçekleştirir. İnsanların sahip olduğu ilk şemalar reflekslerdir, daha sonraki şemalar ise yaşantı ve sosyal geçiş yoluyla öğrenilmektedir. Yaşantı (deneyim), bireyin tamamen öznel deneyimleriyle elde ettiği kazanımlarken; sosyal geçiş (kültürel aktarım), bireyin başkası aracılığıyla öğrenmesidir. Örgütleme (organizasyon), en az iki şemanın birleşmesiyle oluşan bir fonksiyonel değişmezdir. İnsanlar bu değişmez fonksiyonellere doğuştan sahip olarak dünyaya gelirler. Bir diğer fonksiyonel değişmez ise uyum (adaptasyon)’dur. Bu uyum süreci üç şekilde gerçekleşmektedir. Birincisi özümleme ya da diğer adıyla asimilasyondur. Zihnin daima denge arayışında olmasıyla ilgili bir kavramdır. Özümlemede var olan bilgiler zihnin karşılaştığı yeni durumu açıklayabilmektedir. İkincisi ise uyumsama ya da düzenlemedir. Bilinmezlik zihinde bir dengesizliğe sebep olmaktadır ve zihin bu dengesizlikten kurtulmak için çaba harcar. Şu şekilde ifade edilebilir, uyumsama sürecinde var olan bilgiler zihnin karşılaştığı yeni durumu açıklayamaz ve tekrar dengeye geçmek için yeni şemalara ihtiyaç duyulur. Çünkü zihin, dengesizlik halinde duramamaktadır. Üçüncü kavram ise zihnin yeni dengesizliğe sebep olan olayı ya da kavramı görmezden gelmesidir. 2. Piaget’nin Bilişsel Gelişim Dönemleri Duyuşsal Motor Dönem (0 – 2 yaş) Bebekte ilk olarak bu dönemde bellek kullanımı aktif değildir (0 – 4 ay). Yeni şemalar oluşturamaz, yalnızca doğuştan getirdiği refleksleri kullanır. Nesne sürekliliğini dönemin sonuna doğru kazanan bebek, ilk olarak kendi bedenini de doğadan ayırt edememektedir. Bebekte bellek kullanımı 5 – 10 ay arasında aktif hale gelir ve nesnelerin sürekliliği, bedenini ayırt etmede bu süreçte kazanılır. Ertelenmiş tepkilerin olduğu bu dönemde, tepki genellemesi söz konusudur. İşlem Öncesi Dönem (3 – 6 yaş) Bu dönemde çocukta benmerkezcilik vardır. Çocuk yaşananları sadece kendi açısından ele almakta ve farklı bakış açılarının var olabileceğini kabul etmektedir. Sihirli düşünmeye sahip olan çocuklar, canlandırmacılık ve sembolik oyun yöntemlerini kullanırlar. Odaktan uzaklaşamamak bu dönem için büyük bir sınırlılık, eksiklik sebebidir. Dolayısıyla çocuk; özelden özele akıl yürütür, tek yönlü düşünür, tersine çeviremez, korunumu kazanamaz. İşlem öncesi dönemde bazı kazanımlar da vardır: kişilerin sürekliliği, cinsiyet değişmezliği ve işaretsel işlev. Somut İşlemler Dönemi (7 – 11 yaş) Çocuk da artık mantığın var olduğu dönemdir. Dönüşümsel düşünme becerisi, odaktan uzaklaşma becerisi bu dönemde kazanılmıştır. Tümevarımsal akıl yürütme, tersine düşünme ve korunum söz konusudur. Empati yeteneğinin kazanıldığı bu dönemde, dolaylı gerçeğin kavranması da yer almaktadır. Soyut İşlemler Dönemi (12 – 17 yaş) Tümdengelimsel düşünmenin kazanıldığı bu dönemde, varsayımsal akıl yürütme becerisi de kazanılmaktadır. Soyut düşünme yetisi de bu dönemde kazanılmaktadır. Aynı zamanda bu dönemde ergen benmerkezciliği vardır. Ergen, hayalli seyircilerin onu izlediğini düşünür. Her şeyi en noktasında yaşar ve yaratılışını özel bir nedene dayandırır. B) Bruner’in Bilişsel Gelişim Kuramı Bruner’e göre bilişsel gelişim, tepkilerin uyarıcılardan bağımsız hale gelmesidir. Bunun için de etkili bir eğitici – öğretici olması gerekmektedir. 1. Bruner’in Bilişsel Gelişim Dönemleri Bruner bilişsel gelişimi üç dönemde ele almaktadır: Eylemsel Dönem, İmgesel Dönem, Sembolik Dönem. Eylemsel Dönem (0 – 3 yaş) Çocuk, bu dönemde yaparak yaşayarak öğrenmektedir. Nesnelerle doğrudan iletişim söz konusudur. İmgesel Dönem (4 – 6 yaş) Görsel ağırlık kazanılmaktadır, resmedebilme yeteneği çocukta bulunmaktadır. Sembolik Dönem (7+ yaş) Bu dönemde çocukta sembolleri anlama ve kullanma yetkisi söz konusudur. C) Vygotsky’nin Sosyokültürel Bilişsel Gelişim Kuramı Vygotsky, bilişsel gelişimin sosyal yanını ön plana çıkarmıştır. Bir başka ifadeyle Vygotsky bilişsel gelişimin asıl kaynağını sosyal süreçler olarak ele almaktadır. Ona göre çocuğun yapabilecekleri içinde bulunduğu durumla sınırlı değildir, bunun çok daha fazlasıdır. 1. Temel Kavramlar Vygotsky’nin bilişsel gelişim kuramı ile ilgili iki temel kavram vardır: Yakınsal Gelişim Bölgesi, Yapı İskelesi. Yakınsal Gelişim Bölgesi (Gelişmeye Açık Alan) Bir çocuğun tek başınayken yapabilecekleri ve bir yetişkinin rehberliği altında yapabilecekleri birbirinden farklıdır. Dolayısıyla denebilir ki çocuklar öğrenme sürecinde, yalnız bırakılmamalıdır. İşbirlikçi öğrenmeye ağırlık verilmelidir. Öğrenme esnasında çocuğa bir başka bireyin yardımı söz konusuysa yakınsal gelişim bölgesi vardır. Yapı İskelesi Bir şeyin öğretiminde çocuğa karşı başlangıçta bulunan yetişkin desteğinin giderek azalması ve en sonunda yok olmasıdır.